Առարկայի գործողություն կամ եղելություն ցույց տվող բառերը կոչվում են բայ:
Բայերը պատասխանում են ի՞նչ անել, ի՞նչ լինել հարցերին:
Այն բայերը, որոնք ցույց են տալիս առարկայի մի բան անելը, պատասխանում են ի՞նչ անել հարցին:
Այն բայերը, որոնք ցույց են տալիս առարկայի մի բան լինելը, պատասխանւմ են ի՞նչ լինել հարցին:
Բայը ցույց է տալիս խոսողի, խոսակցի կամ մի ուրիշ առարկայի կատարած գործողություն:
Օրինակ՝ վազել, խոսել, կարդալ, հասկանալ:
Նախադասության մեջ բայերը փոփոխվում են:
Օրինակ՝ Ես կարդում եմ: Դու կարդացիր: Նրանք կկարդան: Մի՛ կարդա:
Առաջադրանքներ
- Բայերը խմբավորի՛ր ըստ հարցերի:
Կարդալ, գոլորշիանալ, երգել, հաշվել, արդուկել, լուսանալ, մթնել:
Ի՞նչ անել – Կարդալ, երգել, Հաշվել, արդուկել։
Ի՞նչ լինել – գոլորշիանալ, լուսանալ, մթնել:
2. Կազմի՛ր բայեր տրված գոյականներից:
Նախշ-նախշել
գիշեր-գիշերել
վեճ-վիճել
հաշիվ-հաշվել
կոճակ-կեճկել
կարոտ-կարոտել
սանր-սանրվել
պատվեր-պատվիրել
սոսինձ-սոսընձել
զրույց-զրուցել
ժպիտ-ժպտալ
գիծ-գծել
գիրկ-գրկել
կռիվ-կռվել
շող-շողալ
օրոր-օրորել
սուտ-ստել
կերակուր-կերակրել
կառույց-կառուցել
վճիռ-վճռել
տոն-տոնել
ողջույն-վողջունել
շունչ-շնչել
փայլ-փայլել
նվեր-նիրել
- Գտի՛ր տրված բայերի հոմանիշները:
Զարթնել – աեթնանալ
Փնտրել – վորոնել
Մտաբերել – հիշել
Վերջացնել – պրծնել
Բարևել – վողջունել
Կարդալ – ընթերձել
Վճռել – վորոշել
Խմել – ըմպել
- Գտի՛ր առաջին և երկրորդ շարքի բայերի հոմանիշները:
| հիանալ-զմսայվել | առողջանալ |
| ապաքինվել-առողջանալ | զմայլվել |
| պարծենալ-հպարտանալ | խորհել |
| մտածել-խորհել | հպարտանալ |
| բարկանալ-զայրանալ | ճախրել |
| թռչել-ճախրել | զայրանալ |
- Գտի՛ր բայերի հականիշները:
Գտնել — կորցնել
Հիշել — մոռանալ
Մոտենալ — հեռանալ
Պակասել — ավելանալ
Մթնել — լուսանալ
- Հարցերից յուրաքանչյուրը փոխարինի՛ր համապատասխան բառով:
Ձմռանը արջը (ի՞նչ է անում) իր որջում: (քնել)
քնում է։
Ձմռանը արջը (ի՞նչ է լինում) իր որջում: (նիհարել)
նիհարում է։
Առավոտյան (ի՞նչ եղավ) սառը քամին: (փչել)
փչեց։
Առավոտյան (ի՞նչ արեց) սառը քամին: (դադարել)
դադարեց։
Բայի դեմքը
Բայը, ինչպես և գոյականը, ունի ուղիղ և թեք ձևեր:
Օրինակ՝ վազել:
Վազել-ը բայի ուղիղ ձևն է: Այն սոսկ անվանում է տվյալ գործողությունը՝ թողնելով անհայտ, թե ով է կատարում այդ գործողությունը: Բայի այս ձևը կոչվում է անորոշ ձև:
Բոլոր անորոշ բայերը պատասխանում են ի՞նչ անել կամ ի՞նչ լինել հարցերին և վերջանում են ել-ով կամ ալ-ով:
Օրինակ՝ ապրել, կանչել, խաղալ, մոռանալ:
Վազում եմ, վազում ես, վազում է բայերը վազել անորոշ բայի փոփոխված, թեք ձևերն են: Սրանցից յուրաքանչյուրը ոչ միայն անվանում է գործողությունը, այլև նշում է, թե ով է կատարում այդ գործողությունը: Բայի այս ձևերը կոչվում են դիմավոր ձևեր:
Ես վազում եմ: Մենք վազում ենք:
Դու վազում ես: Դուք վազում եք:
Նա վազում է: Նրանք վազում են:
Ես կառուցեցի: Մենք կառուցեցինք:
Դու կառուցեցիր: Դուք կառուցեցիք:
Նա կառուցեց: Նրանք կառուցեցին:
Եթե գործողությունը կատարում է որևիցե իր՝ շնչավոր կամ անշունչ, բայը միշտ երրորդ դեմք է:
Կատուն մլավեց:
Գնդակը գլորվեց:
- Գրի՛ր ել և ալ մասնիկներվ վերջացող վեցական անորոշ բայ ել – գրել, մարել, սկսել, հիշել, արտասանել, նվագել։ ալ – խաղալ, կարդալ, արթնանալ, զովանալ, լողալ, դողալ։
- ազմի՛ր անորոշ բայեր գոյականներից:
Թերթ – թերթել
տունկ-տնկել
հավատ-հավատալ
ապացույցծ-ապացուաել
կես-կիսել
հրավել-հրավիարել
նինջ-ննջել
- Շարունակի՛ր ըստ օրինակի:
Օրինակ՝ չորանալ – չորացնել
Վերջանալ – վերջացնել
Բարկանալ – բարկացնել
Նեղանալ – նեղացնել
Եռալ – եռացնել
Բայի թիվը
Յուրաքանչյուր գործողություն կարող է կատարել ինչպես մեկ առարկա, այնպես էլ մեկից ավելի առարկաներ:
Բայի եզակի թիվը ցույց է տալիս, որ գործողությունը կատարում է մեկ առարկա:
Բայի հոգնակի թիվը ցույց է տալիս, որր գործողությունը կատարում են մեկից ավելի առարկաներ:
- Որոշի՛ր տրված բայերի թիվը: Եզակիները դարձրո՛ւ հոգնակի, իսկ հոգնակիները՝ եզակի:
Օրինակ՝ կարդում է – եզակի թիվ, կարդում են – հոգնակի թիվ
Եզակի թիվ ․ Նվագում է, կրկնում ես, պատմում էր, հավանում էիր, մշակելու եմ, շատախոսում էին,
Հոգնակի թիվ․ մուտքագրում են, խոստացել էիք, հայտնաբերել էինք, հերթապահւմ էին, մաքրել եք, պաշտպանելու ենք: